داهێنانی پاترییەک کە ٥٧٠٠ ساڵ دەخایەنێت
توێژەرەوان لە زانکۆی بریستۆڵ و دەستەی وزەی ئەتۆمی بەریتانیا سەرکەوتوون لە داهێنانی یەکەم باتری ئەڵماسی لە کاربۆن-١٤ لە جیهاندا. ئەم جۆرە نوێیە لە باترییەکان توانای بەکارخستنی ئامێرەکانی بۆ هەزاران ساڵ هەیە، کە دەیکاتە سەرچاوەیەکی وزەی درێژخایەن بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر. چۆنیەتی کارکردنی باترییەکە ئەم باترییە بڕێکی کەم لە کاربۆن-١٤ بەکاردێنێت، کە مادەیەکی کیمیاییە هاوشێوەی کاربۆنی ئاسایی، بەڵام دوو نیوترۆنی زیاتری هەیە، ئەمەش دەیکاتە ناسەقامگیر و تیشکدەر. بڕێک لەم مادەیە لە ناوەندی باترییەکە دادەنرێت و پاشان بە چەندین چینی ئەڵماسی دەستکردی تاقیگەیی دادەپۆشرێت. ئەڵماس بە تایبەتی بەکاردێت بەهۆی هێزی زۆر، گەیاندنی باشی گەرمی، و توانای بەرگەگرتنی تیشکدانەوە. کاتێک مادەی تیشکدەر هەڵدەوەشێتەوە، وزە دەردەکات لە شێوەی گەردیلەی ژێر ئەتۆمی (هەڵوەشانەوەی بێتا)، و ئەڵماسەکە ئەم وزە دەرچووە راستەوخۆ دەگۆڕێت بۆ کارەبا. وزەیەکی نزیک لە هەتاهەتایی کاربۆن-١٤ بە شێوەیەکی ئاسایی لە پارچەکانی گرافیتدا هەیە کە لە ناوکی کارلێککارەکان بەکاردێن، و زانایان بەکاری دەهێنن چونکە ئاستی نزمی تیشکدانەوە دەردەدات، کە دەیکاتە سەلامەتتر لە زۆربەی مادە تیشکدەرەکانی تر. بەم شێوەیە، ئەم تەکنیکە یارمەتی دەدات لە دووبارە بەکارهێنانی پاشماوەی ناوکی، کە دەیکاتە دۆستی ژینگە. تەمەنی نیوەی کاربۆن-١٤ نزیکەی ٥٧٠٠ ساڵە، ئەمەش ئەو ماوەیەیە کە پێویستە بۆ لەدەستدانی نیوەی ئەو گەردیلانەی کە دەستیان بە هەڵوەشانەوە کردووە، واتە زۆر بە هێواشی هەڵدەوەشێتەوە و دەتوانێت سەرچاوەیەکی جێگیری وزە بۆ هەزاران ساڵ دابین بکات. چینەکانی ئەڵماس وەک بەربەستێک کار دەکەن کە هەموو تیشکدانەوەکان دەگرێت، کە بەشی دەرەوەی باترییەکە بە تەواوی سەلامەت دەکات، بەپێچەوانەی باترییە ناوکییە نەریتییەکان کە لە چەندین دەیەدا هەبوون (وەک ئەوانەی لە ئەرکە ئاسمانییەکاندا بەکارهاتوون)، بەڵام ئەوان بە شێوەیەکی ئاسایی مادەی مەترسیدارتر بەکاردەهێنن (وەک پلۆتۆنیۆم) و قەبارەیان زۆر گەورەترە. دوای دانانی، ئەم باترییە پێویستی بە هیچ چاکسازی یان دووبارە شەحنکردنەوە نییە لە ماوەی کارکردنیدا، هەروەها ناوکە تیشکدەرەکە بە تەواوی پارێزراوە بە چینەکانی ئەڵماس، کە رێگری دەکات لە دەرچوونی هەر تیشکدانەوەیەک و دەیکاتە سەلامەت بۆ بەکارهێنان. نموونەی سەرەتایی کە لەلایەن توێژەرەوانەوە پەرەی پێدراوە، قەبارەی دراوێکی کانزایی هەیە، هاوشێوەی ئەو باترییانەی کە لە کاتژمێر یان ئامێرەکانی بیستندا بەکاردێن. باترییەکە بۆ بەرهەمهێنانی وزەی کەم لە ماوەیەکی درێژدا دیزاین کراوە، نەک بۆ بەشە بەرزەکانی وزە. بەکارهێنانە پڕ هیواکان لەسەر ئەم بنەمایە، ئەوە نموونەییە بۆ ئەو ئامێرانەی کە پێویستیان بە قەبارەی بچووک و درێژی تەمەن هەیە زیاتر لە بەرهەمهێنانی وزە. بۆ نموونە، دەتوانێت رێکخەرەکانی لێدانی دڵ، ئامێرەکانی بیستن، و ئەو چاندنانە کار بخات کە لە ناو جەستەی مرۆڤدا دەچێنرێن، کە پێویست بە نەشتەرگەری ناکات بۆ گۆڕینی باترییەکان. باترییەکە هەروەها نموونەییە بۆ ئۆتۆمبێلە ئاسمانییەکان و مانگە دەستکردەکان کە پێویستیان بە وزەیەکی باوەڕپێکراو و درێژخایەن هەیە دوور لە خۆر، لەو شوێنانەی کە پانێڵەکانی خۆر کار ناکەن. توێژەرەوان لە زانکۆی بریستۆڵ هەروەها بڕوایان وایە کە سوودمەندە بۆ هەستیارەکان لە شوێنە مەترسیدار یان دوورەکان (وەک قوڵایی دەریا یان جەمسەری باکوور) لەو شوێنانەی کە گۆڕینی باترییەکان کارێکی کردەیی نییە. هەروەها دەتوانێت ئامێر و هەستیارەکانی بەکارهاتوو لە بەرگری و ئاسایش کار بخات، بەتایبەتی لەو شوێنانەی کە چاکسازی تێیدا قورسە. بەڵام، ئەم باترییانە نەگونجاون بۆ ئامێرە پڕ وزەکان (وەک ئۆتۆمبێلی کارەبایی یان کۆمپیوتەری لاپتۆپ) تاکو ئێستا، و لەوانەیە رۆژێک بتوانن ئامێرە ئەلیکترۆنیە بچووکەکان وەک مۆبایلی زیرەک یان کاتژمێر بۆ چەندین دەیە بەکاربخەن بەبێ پێویستی بە دووبارە شەحنکردنەوە، بەڵام ئەوە هێشتا لە ژێر توێژینەوەدایە.
